Trends in anticonceptiegebruik

De Monitors Seksuele Gezondheid 2016/2017 en 2022/2023 maken deel uit van de Leefstijlmonitor. Binnen de Leefstijlmonitor worden jaarlijks ook kerncijfers verzameld door middel van de Gezondheidsenquête van het CBS (Gezondheidsenquête/ Leefstijlmonitor: CBS i.s.m. Rutgers, Soa Aids Nederland & RIVM, 2022). Deze kerncijfers kunnen verschillen van de cijfers in onderstaand nieuwsbericht. Zo gebruikte in de Gezondheidsenquête 2022 29% van alle vrouwen van 16 tot en met 49 jaar de pil en 74% van de seksueel actieve vrouwen een anticonceptiemethode. Acht procent van de vrouwen van 16 tot en met 49 jaar liep risico op een onbedoelde zwangerschap.

De verschillen met de cijfers rond anticonceptie- en pilgebruik in dit nieuwsbericht kunnen worden verklaard door verschillen in de selectie van de doelgroep en in de vragen die zijn gesteld. De cijfers voor pil- en anticonceptiegebruik in dit nieuwsbericht hebben betrekking op vrouwen van 18 tot en met 49 jaar die ooit vaginale seks hadden. De cijfers uit de Gezondheidsenquête hebben betrekking op alle vrouwen van 16 tot en met 49 jaar (pilgebruik) of op vrouwen die in de afgelopen 12 maanden seks hadden (anticonceptiegebruik). In de Monitor Seksuele Gezondheid 2022/2023 konden vrouwen meer redenen aanklikken voor het achterwege laten van anticonceptie dan in de Gezondheidsenquête. Dit verklaart de gevonden verschillen in het risico op onbedoelde zwangerschap.

Binnen het kader van de Leefstijlmonitor zijn de cijfers uit de Gezondheidsenquête leidend voor anticonceptiegebruik, pilgebruik en het risico op onbedoelde zwangerschap. De Monitor Seksuele Gezondheid gaat veel uitgebreider op het onderwerp seksuele gezondheid in dan de Gezondheidsenquête en wordt gebruikt voor verdiepend analyses.

Anticonceptiegebruik

Van de vrouwen van 18 tot en met 49 jaar, die ooit vaginale seks hebben gehad, gebruikt 59% in 2023 een anticonceptiemiddel. Meestal de pil, een hormoonspiraal of condooms. In de totale groep vrouwen is het gebruik van de pil licht afgenomen en het gebruik van een koper- of hormoonspiraal licht toegenomen. Het gebruik van condooms als anticonceptiemethode is ongeveer gelijk gebleven. Het gebruik van andere anticonceptiemiddelen, zoals de prikpil, pleister, de anticonceptiering en het anticonceptiestaafje blijft relatief laag.

Huidige anticonceptiemiddel (% vrouwen 18-49 jaar die ooit vaginale seks hadden)

x = vraag niet gesteld

Hierbij moet vermeld worden dat in 2023 niet gevraagd is naar sterilisatie (van de vrouw zelf of van haar partner). Hierdoor is het percentage vrouwen dat aangeeft dat ze geen anticonceptie gebruiken niet goed vergelijkbaar tussen 2017 en 2023. Een klein deel van deze vrouwen is immers gesteriliseerd of heeft een gesteriliseerde partner. Uit de Gezondheidsenquête/Leefstijlmonitor 2022 weten we dat van de vrouwen van 16 tot en met 49 jaar die in het afgelopen jaar seks hadden, 2% gesteriliseerd is en 5% een gesteriliseerde partner heeft. Dit percentage neemt toe naarmate vrouwen ouder zijn, tot 3% van de vrouwen van 45 tot en met 49 jaar en 12% van de partners van deze vrouwen.

Waarom geen anticonceptiemiddel?

Van de vrouwen van 18 tot en met 49 jaar gebruikt 41% geen anticonceptiemiddel. Zij konden hiervoor meerdere redenen geven, waardoor de percentages hieronder niet optellen tot 100%. Veel vrouwen geven redenen waardoor ze geen risico op een onbedoelde zwangerschap lopen: ze hebben de laatste tijd geen seks waar ze zwanger van kunnen worden (15%), zijn zwanger of willen zwanger worden (20%) of kunnen niet zwanger worden (32%). In deze laatste groep zitten ook vrouwen die gesteriliseerd zijn of die een gesteriliseerde partner hebben. Een veel genoemde reden is echter ook dat vrouwen geen hormonen willen gebruiken (32%). Ook geeft 18% van deze vrouwen aan dat ze last hebben van bijwerkingen.

Redenen om geen anticonceptie te gebruiken (% vrouwen 18-49 jaar die ooit vaginale seks hadden)

x = niet gemeten

Risico op onbedoelde zwangerschap

Een vrouw die vruchtbaar is en geen anticonceptiemiddel gebruikt, en niet zwanger wil worden, loopt risico om onbedoeld zwanger te worden als zij vaginale seks heeft. Een op de acht vrouwen (12%) van 18 tot en met 49 jaar loopt risico op een onbedoelde zwangerschap. Vijf procent van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd slikte in het afgelopen jaar de morning-afterpil.

Onbedoelde en ongewenste zwangerschappen

Gelukkig resulteert niet alle onbeschermde seks in een onbedoelde zwangerschap. Voor 11 van de 1000 mannen en 10 van de 1000 vrouwen in de leeftijd 18 tot en met 49 jaar resulteerde de onbeschermde seks het afgelopen jaar in een onbedoelde zwangerschap. Een onbedoelde zwangerschap kan gewenst of ongewenst zijn. Drie op de 1000 mannen en 4 op de 1000 vrouwen in deze leeftijdsgroep geeft aan dat de zwangerschap ongewenst was.

Geen anticonceptiemiddel

Vragen over het gebruik van natuurlijke methoden, zoals de penis terugtrekken voor het klaarkomen, of geen seks hebben op de vruchtbare dagen, zijn alleen gesteld aan vrouwen van 25 jaar en ouder, die ooit vaginale seks hadden. Van deze vrouwen gebruikt 45% helemaal geen anticonceptiemiddel, zoals de pil of een spiraal.

Over het onderzoek

De Monitor Seksuele Gezondheid wordt uitgevoerd door Rutgers, in samenwerking met het RIVM en het CBS (Monitor Seksuele Gezondheid/Leefstijlmonitor: Rutgers i.s.m. RIVM en CBS, 2023). Ruim 15.000 personen van 18 tot 80 jaar vulden in de periode vanaf eind september 2022 tot en met februari 2023 een vragenlijst in over een breed scala van aan seksualiteit gerelateerde thema’s. De resultaten van de steekproef zijn representatief voor de Nederlandse bevolking door het gebruik van weging. Voor dit nieuwsbericht zijn alleen de data over anticonceptie en onbedoelde zwangerschap geanalyseerd onder vrouwen (en mannen) in de vruchtbare leeftijd (18-49 jaar). De volledige publicatie verschijnt naar verwachting in het tweede kwartaal van 2024.