Consent moet sexy worden

Consent betekent toestemming, instemming en/of afstemming waar het gaat om seksuele contacten. Tijdens de online ‘Ronde Tafel Consent binnen LHBTI+ netwerken en relaties’ wisselden ongeveer honderd mensen op 2 december ideeën uit over het verminderen van seksuele grensoverschrijding binnen LHBTI+ relaties en netwerken door consent beter op de kaart te zetten. De deelnemers waren ervaringsdeskundigen en/of vertegenwoordigers van LHBTI+ belangenverenigingen, zelforganisaties, media, uitgaansgelegenheden, kennisorganisaties en ministeries. De middag werd georganiseerd door Rutgers, Bi+ NL, GayKrant, COC, Movisie en MenAsWell en stond onder leiding van Afiah Vijlbrief (Rutgers) en Simon Timmerman (Movisie).

Grote risico’s

De cijfers uit diverse onderzoeken zijn verontrustend. Lesbische vrouwen, homoseksuele mannen en biseksuele personen lopen een veel groter risico te maken te krijgen met seksueel geweld en seksuele grensoverschrijding dan heteroseksuele personen. Homoseksuele en biseksuele mannen blijken vooral tussen de vijftien en negentien jaar relatief vaak te maken te krijgen met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Onder jonge lesbische en biseksuele vrouwen is het risico hierop nog veel groter en van de transgenders v/m heeft zelfs ongeveer 80% ervaringen met seksuele grensoverschrijding. Over intersekse-personen zijn geen gegevens bekend. De daders zijn in 75% van de gevallen mannen.

In relaties tussen vrouwen komt seksuele grensoverschrijding vaak voor maar dit is een groot taboe. Irene Hemelaar (Regenboog-barricadebeklimmer) deelde hierover haar ervaringen. Zij had een relatie met een vrouw die haar steeds meer claimde en manipuleerde, ook in de seks. Haar arts had haar vanwege miomen afgeraden penetratieseks te hebben omdat ze er heftige buikkrampen van kreeg. Irene: “Geen penetratieseks? Zij vond neuken bevrijdend en had dat nodig. Dat kon ik haar toch niet weigeren? Ik was inmiddels niet meer opgewassen tegen haar woede en huilbuien. Dan maar de weg van de minste weerstand en de seks ondergaan en de gevolgen doorstaan. Beter dat, dan weer nee te zeggen.”

Pas tien jaar later drong tot haar door dat hier sprake was geweest van seksuele grensoverschrijding: “Ik zag me weer liggen, voelde het me ondergaan. Voelde de tranen tijdens de daad weer over mijn wangen rollen. En toen pas het besef: ze heeft me verkracht. Ze wist dat ik het niet wilde en ook waarom. Ze wist dat het mij schaadde. En ze deed het toch, omdat ze haar eigen behoeftes rücksichtslos voorop zette.”

Gay uitgaansleven

Ook Haroon Ali (journalist Noord-Hollands Dagblad, Volkskrant en Linda), deelde zijn eigen ervaringen met seksuele grensoverschrijding, ditmaal in het gay uitgaansleven: “Het is een scene waar je altijd op je hoede moet zijn, ontdekte ik toen ik op mijn 21ste uit de kast kwam. Een onschuldige verkenning wordt jongemannen niet gegund. De ervaren gays die je wegwijs moeten maken grijpen al snel naar je kont of kruis. Er wordt eerder speeksel uitgewisseld dan namen. Ook heb ik wel eens meegemaakt dat een vent met wie ik gezellig stond te kletsen stiekem iets in mijn drankje gooide, waarna ik bijna knock-out ging.

Het feit dat ik deze vrijplaatsen zelf opzoek, betekent niet dat ik alles moet tolereren. Ik heb mijn eigen smaak, mijn eigen grenzen. En die moeten anderen te allen tijde respecteren. Want in dat grijze gebied zijn er ook jongeren die minder goed voor zichzelf kunnen opkomen. In de donkere hoekjes van clubs worden kwetsbare, benevelde jongemannen onder druk gezet. Ook zijn er vreselijke situaties zonder ooggetuigen, waarbij een man iemand aanrandt of zelfs verkracht.

Soms beseffen slachtoffers pas achteraf dat ze zijn misbruikt, want jonge lhbti’ers leren niet om hun grenzen aan te geven. Ze kunnen hun verdriet nergens uiten, want het hedonistische feest moet doorgaan. Consent is geen dooddoener of cockblock, zoals gefrustreerde mannen soms klagen. Maar het idee dat alles kan, betekent niet dat alles mag.”

Intergenerationele benadering

Tussen jonge en oudere homomannen is vaak sprake van een ongelijke machtsverhouding. Elkaar aanspreken op seksuele grensoverschrijding is daarom hard nodig. Jouke van Buuren (COC): “Het is nodig dat mensen binnen de netwerken zich gaan uitspreken en dat de mensen die er last van hebben gehoord worden. Veel mensen geven pas jaren later aan dat ze te maken hebben gehad met seksueel grensoverschrijdend gedrag. Hoe kunnen we zorgen dat ze dit eerder delen?” Het gaat ook niet per se over leeftijdsverschil maar om de mate van ervaring in de LHBTI+ wereld, volgens de deelnemers.

Jongeren groeien doorgaans op in een heterogezin en doen online hun eerste ervaringen op. Ze missen educatie en begeleiding van thuis. De LHBTI+ jeugd maakt een minder goede seksuele ontwikkeling door dan heterojongeren. In seksuele vorming op school zou trouwens elke jongere meer moeten leren over omgaan met de ander, over consent, maar ook over omgaan met je eigen grenzen. Seksuele vorming is vaak ook nog te heteronormatief, jongeren krijgen bijvoorbeeld geen voorlichting over hoe om te gaan met datingapps als Grindr.

Cruciaal is bewustwording binnen netwerken en relaties volgens de deelnemers van deze middag. Consent is niet iets eenmaligs, maar een continu proces: je moet telkens opnieuw toestemming geven of vragen voor seksueel contact. Zeker in vaste relaties is dit vaak een taboe: “Consent vragen lijken velen niet nodig te vinden in een bestaande relatie”, stelt Joni Hendriks (Rutgers). Vanzelfsprekend is consent op dit moment eigenlijk nergens voor LHBTI+ personen. Al ontstaat er onder jongeren volgens Anne Rodermond (Club Church) momenteel een tendens om zich wél uit te spreken. Er zijn dus wel voorzichtig dingen aan het veranderen.

Maar het gaat niet alleen om jongeren. “Ik wil pleiten voor een intergenerationele benadering. Het is óns probleem”, zegt Mohan Verstegen (arts Ministerie van Defensie). “Ik behoor inmiddels tot de oudere generatie en als oudere generatie moeten we onze verantwoordelijkheid nemen en het gesprek aangaan.” Trainingen en cursussen over consent zijn belangrijk, ook omdat niet iedereen op jonge leeftijd in de LHBTI+ community instroomt. Sommigen doen dat pas op latere leeftijd.

Zelfvertrouwen

“Zelfvertrouwen is heel erg belangrijk om consent te geven. En ook om daar op terug te komen”, stelt Tomas Geling (Soa Aids Nederland): “Als je bijvoorbeeld iets hebt gezegd waar je het later toch niet helemaal mee eens bent, dan is het heel moeilijk voor mensen om dat terug te pakken. Qua zelfvertrouwen is er in de LHBTI+ community nog een wereld te winnen.” Karlijn de Blécours (Rutgers): “We moeten niet alleen potentiële slachtoffers versterken, maar ook kijken hoe we kunnen voorkómen dat er mensen zijn die niet naar een ‘nee’ gaan luisteren. Ook daarbij is zelfvertrouwen heel erg belangrijk: hoe kun je een afwijzing incasseren? We moeten dus niet alleen naar de slachtoffers kijken maar ook naar de daders. Waar komt het vandaan, wat drijft hem, moet hij geholpen worden?” Seksuele grensoverschrijding moet ook preventief besproken worden, bijvoorbeeld door artsen en hulpverleners. Tomas Garrod-Pullar (MenAsWell): “We moeten niet wachten totdat het gebeurd is, maar preventief handelen”.

Actieonderzoek

Een intersectionele benadering is belangrijk vinden de deelnemers, maar hoe moet die eruit zien? Javier Koole (onderzoeker/beleidsadviseur Atria): “Er is actieonderzoek nodig, want we weten eigenlijk nog weinig over dit thema en daarom zijn we vanmiddag ook bij elkaar. Wat zijn de genuanceerde lagen? Op basis van data moeten we interventies bedenken. Actieonderzoek kan heel goed intersectioneel, je tekent ervaringen op van binnenuit en kunt op basis daarvan betere beslissingen nemen. We moeten de community zelf activeren en hierin een rol geven, en niet van buitenaf gaan bepalen wat er moet gebeuren.”

Justine Wildöer (Steunpunt Seksueel geweld GGD Amsterdam): “De problemen die bij jongeren ontstaan kun je niet los zien van hun isolement, omdat ze te maken hebben met stigmatisering en een worsteling op het coming-out front. We moeten jongeren ook vragen: als je grensoverschrijding meemaakt, waaraan heb je dan het meest behoefte, waarmee ben je het meest geholpen?” Ook is aandacht nodig voor culturele diversiteit, stelt stelt Shirodj Raghoenath (Bi+ NL) sommige groepen jongeren hebben nauwelijks ooit met hun ouders over seksualiteit gepraat, dat maakt voorlichting over consent nog veel lastiger.

Veelkoppig monster

Op allerlei manieren kunnen we het thema consent nu en met de huidige middelen al bespreekbaar maken, volgens de deelnemers uit de LHBTI+ community. We kunnen anderen in het uitgaansleven erop aanspreken als we zien dat er dingen gebeuren die over iemands grens gaan en checken bij de ander: vind je dit wel OK, kan ik je ergens mee helpen? Aanspreken en bevragen dus. We kunnen ook het geprek starten in onze eigen kring, over onze eigen ervaringen praten, de eigen vrijwilligersgroep trainen, consent bespreekbaar maken in alle COC ontmoetingsgroepen, in gesprek gaan met slachtoffers en het thema op de kaart zetten bij collega’s. En: practice what you preach, dus vervul zelf een voorbeeldrol.

Seksuele grensoverschrijding binnen en buiten LHBTI+ netwerken is een veelkoppig monster, waarmee we het gevecht nu eindelijk aan moeten gaan, vinden de deelnemers. Om consent vanzelfsprekend te maken zijn voorlichting, educatie en bewustwordingscampagnes nodig. Rick van der Made (GayKrant) stelt voor een jaarlijkse Consent-dag te organiseren. Zo zouden allerlei initiatieven gebundeld kunnen worden en dat leidt tot meer aandacht en publiciteit. In het geval van Coming Out Day en Paarse Vrijdag blijkt dit heel goed te werken.

Rutgers gaat samen met andere partners de input van deze middag uitwerken tot een gezamenlijk actieplan van de ‘Alliantie Consent’ die aan het einde van de bijeenkomst in het leven geroepen werd. Het gaat om een cultuuromslag: consent moet sexy worden.

Tekst: Mariek Hilhorst