Verplichte anticonceptie wel of niet gewenst?

Recht op zelfbeschikking

“We pleiten voor het bespreken van seksualiteit en anticonceptie met jongeren die in een kwetsbare situatie zitten. Maar jongeren moeten zelf kunnen beslissen of ze wel of geen anticonceptie gebruiken. Zonder dat er sprake is van dwang of drang”, aldus Ineke. “Jongeren in de gesloten jeugdzorg zijn extra kwetsbaar. Ze hebben vaak al te maken gehad met seksuele grensoverschrijding of huiselijk geweld, waarbij hun autonomie en lichamelijke integriteit is geschonden. Met gedwongen anticonceptie wordt hun recht op zelfbeschikking opnieuw aangetast. De mensenrechten die zijn vastgelegd in Europese verdragen, gelden ook voor deze jongeren. ”

Uit het onderzoek van Pointer bleek dat hulpverleners bang zijn dat de meisjes in de instellingen onbedoeld zwanger raken. Ineke: “Het mag niet zo zijn dat jonge vrouwen onder dwang anticonceptie moeten nemen, omdat instellingen bang zijn voor hun reputatie. Of  uit angst dat verantwoordelijk te zijn als meisjes zwanger raken.”

Ook jongens zijn verantwoordelijk

Ineke vindt dat de focus nu te veel alleen op meiden ligt. Ze benadrukt het belang van een gedeelde verantwoordelijkheid bij de preventie van onbedoelde zwangerschap. “Jongens hebben hierin ook een rol. Het is juist extra belangrijk dat deze meisjes én jongens goede begeleiding en ondersteuning krijgen bij een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling. Daarbij zijn het bespreekbaar maken van seksualiteit, condooms en anticonceptie, en bewustwording van wensen en grenzen, zowel voor meisjes als jongens relevant. Net als het leren aangaan van gelijkwaardige, veilige en respectvolle contacten.”

Gezonde en veilige seksuele ontwikkeling

We weten uit onderzoek van Rutgers en Fiom naar achtergronden van onbedoelde tienerzwangerschappen dat jongeren met een instabiele jeugd, die verwaarlozing en/of (seksueel) geweld hebben meegemaakt, meer risico lopen op een onbedoelde zwangerschap. Zij zijn vaak minder weerbaar, extra kwetsbaar en beïnvloedbaar. Ze hebben vaak ook last van een negatief zelfbeeld en zitten soms klem in onveilige relaties. Juist bij deze groepen moet een gezonde en veilige seksuele ontwikkeling extra aandacht krijgen in de behandeling en begeleiding. Ineke: “Jongeren hebben recht op informatie en tools om zelf meer regie te krijgen over hun leven. Als ze seksueel actief worden, is het fijn als ze goed voorbereid zijn en merken dat relaties en seksuele contacten ook gewenst, plezierig en veilig kunnen zijn.”

Dwang

Veel jongeren zijn via de kinderechter in een gesloten setting geplaatst. Jaarlijks gaat het om ongeveer 1700 jongeren tussen de 12 en 18 jaar. Gemiddeld verblijven de jongeren 6 maanden in één instelling. Zij zijn hierdoor sterk afhankelijk en aangewezen op de zorg en begeleiding van professionals. Als er dwang wordt toegepast, zoals in dit geval bij anticonceptie, is dat schadelijk voor de vertrouwensrelatie tussen de client en hulpverlener. Het opnieuw leren vertrouwen en bouwen op anderen is voor hen erg belangrijk. Natuurlijk kunnen er zorgen zijn over de gevolgen van onveilige seksuele contacten. Maar dwang mag nooit een doel op zich zijn en werkt uiteindelijk averechts. We weten uit onderzoek naar preventie van onbedoelde zwangerschap dat motivatie voor anticonceptiegebruik en een passende anticonceptiekeuze effectiever zijn dan dwang.

In gesprek

Door alleen in te zetten op gedwongen anticonceptie, ga je voorbij aan de behoeften, ervaring en leefwereld van de jongeren zelf. “Professionals in de jeugdhulp zijn aan zet om het gesprek met jongeren aan te gaan en hen te coachen en te ondersteunen.”

Hiervoor zijn goed onderbouwde interventies beschikbaar, zoals Girls Talk (+) en Make a Move (+). Sinds een paar jaar draait het programma Nu Niet Zwanger in een groot aantal gemeenten. Professionals gaan hierbij proactief in gesprek met groepen in kwetsbare omstandigheden, om hen te helpen een overwogen keuze te maken over (het moment van) kinderwens. Vrijwillig en zonder dwang. En dat werpt vruchten af. Jongeren in de gesloten Jeugdzorg kunnen hier ook bij gebaat zijn.”