Kennisdossier relationele en seksuele vorming

Kinderen beginnen al vroeg met hun seksuele ontwikkeling. Dat gaat vanzelf en in het begin spelenderwijs. Toch weten we vanuit de wetenschap en de praktijk dat kinderen en jongeren hier ondersteuning van volwassenen bij kunnen gebruiken. Dat helpt ze om een gezonde ontwikkeling door te maken.

Wat is relationele en seksuele ontwikkeling?

• Kinderen en jongeren ontwikkelen tijdens het opgroeien geleidelijk kennis, waarden, houdingen en vaardigheden over het menselijk lichaam, relaties en seksualiteit. We noemen dit relationele en seksuele ontwikkeling.
• De relationele en seksuele ontwikkeling begint al op jonge leeftijd. Deze ontwikkeling loopt je hele leven lang door. Je leert in interactie met anderen. Soms gaat het om dingen aanleren. Zoals de wensen en grenzen van jezelf en de ander respecteren. En soms gaat het om dingen afleren. Bijvoorbeeld wanneer het ongepast is om bloot te zijn.

Wat is de rol van ouders in de relationele en seksuele ontwikkeling van hun kind?

• Ouders en verzorgers hebben als primaire opvoeders een belangrijke rol bij de seksuele opvoeding van kinderen en jongeren. Zijn een voorbeeld voor hun kind en geven hun kind belangrijke waarden en normen mee, waaronder liefde, eigenwaarde en respect voor henzelf en anderen.

Wat is het verschil tussen relationele en seksuele ontwikkeling, vorming en voorlichting?

• Seksuele vorming heeft als doel kinderen en jongeren te begeleiden bij een veilige en gezonde ontwikkeling op het gebied van weerbaarheid, relaties en seksualiteit. Dit gebeurt thuis, door ouders en verzorgers, en op school, door leerkrachten en zorgprofessionals. Samen dragen zij zorg voor een gezonde en veilige ontwikkeling van kinderen en jongeren.
• Relationele en seksuele vorming is breder dan seksuele voorlichting. Seksuele voorlichting gaat over het overbrengen van kennis die bijdraagt aan bijvoorbeeld veilige seks en is met name relevant voor jongeren die seksueel actief zijn of worden. Seksuele vorming is breder en gaat over thema’s als je lichaam, vriendschap, relatievorming, weerbaarheid. Door kritische reflectie en open gesprekken leren kinderen en jongeren om zelf gezonde, veilige en bewuste keuzes te maken.

Wat is de rol van de school in de relationele en seksuele vorming van kinderen?

• Naast ouders en verzorgers hebben leerkrachten en schoolleiders een belangrijke rol. Zij geven kinderen en jongeren belangrijke kennis, sociale- en communicatieve vaardigheden mee. Ook op het gebied van weerbaarheid, relaties en seksualiteit.
• Op school ontmoeten kinderen leeftijdsgenoten met verschillende achtergronden en perspectieven. Dit biedt een belangrijke kans om van elkaar te leren en te leren hoe je respectvol met jezelf en elkaar omgaat. En om te werken aan een veilig school- en klassenklimaat. Relationele en seksuele vorming draagt daaraan bij.

Hoe bieden scholen relationele en seksuele vorming aan?

• Relationele en seksuele vorming op school bestaat onder andere uit lessen. Er zijn erkende lespakketten voor elke leeftijd van kinderen en jongeren. De lessen zijn bij voorkeur structureel deel van de lesjaarplanning. School biedt ook een veilige fysieke en sociale omgeving. De school kent zijn leerlingen en signaleert daardoor tijdig problemen. Scholen leggen beleid vast over hun lespakketten. Een programma als ‘Gezonde School‘ geven scholen hierbij houvast.

Zijn scholen verplicht om relationele en seksuele vorming te geven?

• Ja, dit is verplicht door de overheid. Seksuele en relationele vorming is belangrijk voor kinderen. Die ondersteunt ze bij een gezonde en veilige ontwikkeling. Daarnaast is het voor kinderen belangrijk dat ze een plek hebben waar ze terecht kunnen met hun vragen over relaties en seksualiteit. De overheid heeft het thema daarom verplicht voor het basisonderwijs en de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Op rijksoverheid.nl lees je de visie van de overheid hierover.

Passen de lessen wel bij de leeftijd van mijn kind?

• Het is belangrijk dat kinderen en jongeren informatie krijgen die past bij hun leeftijd en leefwereld. En aansluit bij de ontwikkeling die zij doormaken. Er zijn daarvoor erkende lesmethoden in een doorlopende leerlijn. Dat betekent dat er voor iedere leeftijd ander en passend lesmateriaal is. De lespakketten ondersteunen leerkrachten en schoolleiders.

Hoe weet ik zeker dat de lespakketten van goede kwaliteit zijn?

• Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) controleert de lespakketten. Zij zijn onafhankelijke experts. Ze testen regelmatig hoe effectief de lespakketten zijn en werken hiervoor samen met deskundigen van andere instituten. Dit gebeurt op wetenschappelijke onderbouwing, maar ook op uitgebreide tests, evaluaties, observaties en ervaringen van deelnemers in de praktijk. Daardoor weten we zeker dat de lespakketten die door het RIVM zijn erkend aansluiten bij de leeftijd en de leefwereld van kinderen en jongeren.

Waar kunnen ouders of anderen met hun vragen terecht?

• Het is voor ouders natuurlijk belangrijk dat scholen je goed informeren over de lessen die zij geven. En dat er binnen de school aandacht is voor verschillende gedachten over het onderwerp. Bijvoorbeeld vanuit jouw eigen levensbeschouwelijke visie of die van de school. Als je als ouder vragen hebt, kun je contact opnemen met de school. De leerkracht of de school kan hierover met je in gesprek gaan.

Waarom is relationele en seksuele vorming belangrijk voor kinderen en jongeren?

• Goede lessen relationele en seksuele vorming helpen kinderen en jongeren om een positief beeld van zichzelf en hun lichaam te ontwikkelen. Ze leren om respectvol met zichzelf en anderen om te gaan. Daardoor kunnen ze hun eigen wensen en grenzen aangeven. Én deze bij anderen herkennen en respecteren. Ook dragen lessen relationele en seksuele vorming positief bij aan een veilig school- en klassenklimaat.
• Kinderen en jongeren ontwikkelen kennis en vaardigheden die bijdragen aan een gezonde en veilige ontwikkeling. Daardoor kunnen ze ook op latere leeftijd gezonde, veilige en bewuste keuzes te maken. Dat voorkomt problemen zoals seksueel overdraagbare aandoeningen (soa’s), en onbedoelde en ongewenste tienerzwangerschappen. Ook zijn ze weerbaarder tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en geweld.

We vinden het belangrijk dat kinderen en jongeren gezond en veilig op kunnen groeien. We ontwikkelen kennis, voorlichtingsmaterialen en trainingen die bijdragen aan een gezonde en veilige relationele en seksuele ontwikkeling van kinderen en jongeren. Ook ondersteunen we professionals om de seksuele gezondheid van alle Nederlanders te verbeteren, bijvoorbeeld in de zorg.

Wie is Rutgers?

• Wij zijn hét expertisecentrum in Nederland voor seksualiteit. Wij ondersteunen professionals in het onderwijs en in de zorg om bij te dragen aan de seksuele gezondheid van alle mensen in Nederland. Ook bieden we informatie voor ouders en verzorgers en ontwikkelen we campagnes voor het brede publiek. Dit doen we al meer dan 50 jaar.
• Als organisatie willen we mensen verbinden, in hun kracht zetten en meenemen. Zodat iedereen vanuit hun eigen expertise en ervaring bij kan dragen aan de seksuele gezondheid van. En zodat een volgende generatie opgroeit die respect heeft voor elkaars wensen en grenzen en begrip heeft van diversiteit.

Hoe helpt Rutgers scholen bij relationele en seksuele vorming?

• Rutgers ondersteunt scholen bij het lesgeven over relaties en seksualiteit. Dat doen we structureel oftewel: gedurende het hele jaar en elk jaar opnieuw. Zo sluiten scholen met hun informatie aan bij elke leeftijd en ontwikkeling van kinderen en jongeren.
• Dit doen we in de vorm van trainingen, e-learnings, lespakketten en andere voorlichtingsmaterialen die leerkrachten en schoolleiders in staat stellen om kinderen en jongeren belangrijke kennis en communicatieve vaardigheden bij te brengen die bijdragen aan een gezonde en veilige ontwikkeling.

Wat is de rol van Rutgers bij de lespakketten over relationele en seksuele vorming?

• Rutgers maakt zelf lesmaterialen. Deze zijn officieel erkend door het RIVM. We ondersteunen ook andere organisaties bij het ontwikkelen van lesmaterialen en delen belangrijke inzichten en lessen vanuit onderzoek naar lesmaterialen.
• Op de website www.seksuelevorming.nl vind je een uitgebreid overzicht van lesmaterialen en allerlei ondersteunende informatie voor leerkrachten en schoolleiders.

Met wie werkt Rutgers samen om lespakketten relationele en seksuele vorming te ontwikkelen?

• Rutgers werkt hiervoor samen met verschillende partners. Dat is van de lokale GGD’en tot organisaties als Gezonde School. En van Stichting School & Veiligheid, PO raad, VO-raad en de mbo-raad. Voor het voortgezet onderwijs en mbo is Soa Aids Nederland onze partner. Daarnaast werkt Rutgers samen met andere aanbieders van erkende interventies voor het onderwijs. Omdat we allemaal samen op onze eigen manier bijdragen aan een gezonde en veilige ontwikkeling van kinderen en jongeren.

Hoe helpt Rutgers ouders en verzorgers om in gesprek te gaan met hun kind?

• Rutgers ondersteunt ouders en verzorgers met informatie, voorlichtingsmaterialen en gesprekstips. Zo kun je thuis met je kind in gesprek gaan. Kijk bijvoorbeeld eens op seksueleopvoeding.info of hier naar de brochures voor ouders en verzorgers.

Wetenschappers doen al heel lang onderzoek naar seksuele en relationele vorming op scholen.  Welke lespakketten worden gebruikt? Wat vinden scholen en docenten van de lessen? Wat gaat goed, wat kan beter? Daarom hier de cijfers van seksuele en relationele vorming op scholen.

Hoeveel basisscholen geven relationele en seksuele vorming?

• 92,2% van de schoolleiders in het basisonderwijs geeft aan dat er op hun school relationele en seksuele vorming gegeven wordt. Op ongeveer 1 van de 13 (7,8%) scholen wordt geen aandacht besteed aan relationele en seksuele vorming.

Hoeveel basisscholen gebruiken erkende lespakketten?

• 37,9% van de scholen geeft jaarlijks relationele en seksuele vorming met een erkende lesmethode. Op dit moment zijn er drie erkende lesmethodes voor het basisonderwijs. Deze zijn door onafhankelijke experts van het RIVM gecontroleerd op wetenschappelijke onderbouwing en effectiviteit. De lesmethodes zijn
  • Kriebels in je buik. Deze is ontwikkeld door Rutgers. 27,4% van de scholen gebruikt deze methode..
  • Wonderlijk gemaakt. Deze is ontwikkeld door Driestar Educatief. 9,2% van de scholen gebruikt deze methode.
  • Veiligwijs. Deze is ontwikkeld door Zorg voor Seksualiteit. 1,5% van de scholen gebruikt deze methode.
  • De overige scholen maken geen gebruik van erkende interventies.

Hoe vaak besteden middelbare scholen aandacht aan relationele en seksuele vorming?

• 96% van de schoolleiders in het voortgezet onderwijs rapporteert dat hun school relationele en seksuele vorming geeft. Dat gebeurt vaak op vaste momenten in het schooljaar. En vooral als het onderwerp in de reguliere lesmethode voorbij komt.

Wat vinden docenten in het voortgezet onderwijs van de gebruikte lesmethodes?

• Circa 6 op de 10 docenten in het voortgezet onderwijs is ontevreden over de wijze waarop in hun reguliere lesmethode relationele en seksuele vorming aandacht krijgt.
• Bijna 4 van de 10 docenten gebruiken daarom aanvullend lesmateriaal. Vooral de docenten die in hun lessen aandacht besteden aan relationele en seksuele vorming. Ongeveer driekwart van deze docenten is tevreden hoe dit aanvullende lesmateriaal aandacht geeft aan relationele en seksuele vorming.
• Er zijn op dit moment vier erkende lesmethoden in een doorlopende leerlijn voor het VO: Lang Leve de Liefde onderbouw, ontwikkeld door Soa Aids Nederland en Rutgers; Lang Leve de Liefde bovenbouw, ontwikkeld door Soa Aids Nederland en Rutgers; Be-Loved, ontwikkeld door WIS Educatie; en Living Loving, ontwikkeld door WIS Educatie.
• Ook in het VO gebruiken (nog) veel scholen geen erkende interventie.