Johannes Rutgers

Achtergrond

Johannes Rutgers was een Nederlandse arts die leefde van 1850 tot 1924. Hij was een van de eersten die in 1892 pleitte voor vrije toegang tot anticonceptie. Later in zijn leven steunde hij een initiatief om abortus te decriminaliseren. De bevordering van anticonceptie was revolutionair en droeg bij aan de emancipatie en gezondheid van vrouwen.

Rutgers werkte in de armste wijken van Rotterdam en zag de schrijnende situaties die ontstonden doordat arme vrouwen geen toegang tot anticonceptie hadden. Hij ervoer persoonlijk de tragedie van het overlijden van zijn eerste vrouw kort na de bevalling van hun vierde kind, als gevolg van kraamvrouwenkoorts. Deze gebeurtenis maakte hem extra bewust van het belang van toegang tot anticonceptie om te frequent en kort op elkaar volgende zwangerschappen te voorkomen.

Pionier in anticonceptievoorlichting

Als prominent lid van de Nieuw-Malthusiaanse Bond (NMB) vanaf 1901, promootte hij zijn visie op anticonceptie via deze organisatie. Daarnaast speelde hij een belangrijke rol in het trainen van niet-medisch geschoold personeel om vrouwen voorlichting te geven over anticonceptie.

Na overlijden van Rutgers in 1924 bleef de NMB bestaan. In de jaren dertig richtte zij ‘adviesbureaus voor huwelijk en seksleven’ op in Amsterdam en Rotterdam. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de organisatie opgedoekt. In 1946 vervolgde de NMB onder de naam “Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming” (NVSH). De grote vraag naar voorlichting leidde in 1969 tot een aparte organisatie: de Rutgers Stichting, vernoemd naar Dr. Johannes Rutgers. Mensen konden informatie en hulp op het gebied van geboortebeperking en seksualiteit krijgen in de zogenaamde Rutgershuizen.

In 2002 stopten de Rutgershuizen na een transitieperiode waarin gemeentelijke gezondheidsdiensten geleidelijk verantwoordelijkheden overnamen op het gebied van seksuele en reproductieve gezondheid en de overheid de subsidies aan de Rutgers Stichting verminderde. De huidige stichting is het resultaat van meerdere fusies, eerst met Nisso Groep, vervolgens met de World Population Foundation (WPF) en meest recent met Dance4Life.

Dezelfde naam, andere denkbeelden

Johannes Rutgers leefde en werkte in de late 19e en vroege 20e eeuw en geloofde in het bevorderen van anticonceptie als middel voor geboortebeperking. Dit was een reactie op de toen heersende angst dat ongecontroleerde bevolkingsgroei zou leiden tot wijdverbreide hongersnood, uitputting van hulpbronnen, milieuschade en potentiële gevaren zoals ecologische instorting (bron: Thomas Robertson (2012). The Malthusian Moment: Global Population Growth and the Birth of American Environmentalism, Rutgers University Press.)

Hoewel de reproductieve gezondheid van vrouwen een centrale zorg was voor Johannes Rutgers, was het niet zijn enige motivatie om voor anticonceptiegebruik te pleiten. Hier distantieert de moderne Rutgers-organisatie zich van Johannes Rutgers als individu.

Eugenetische ideeën verworpen

Als neo-malthusianist stelde Johannes Rutgers dat arme mensen niet te veel kinderen moesten krijgen. Bovendien vond hij dat mensen die destijds als erfelijk minderwaardig werden beschouwd – zoals mensen met psychische aandoeningen, alcoholverslaving, tuberculose, hartfalen etc. – het liefst niet moesten trouwen of in ieder geval geen kinderen moesten krijgen. Hij geloofde dat anticonceptie het probleem van armoede kon verminderen en de genetische kwaliteit van het menselijk ras kon verbeteren. Dit heet eugenese, een theorie die populair was in de vroege 20e eeuw, maar die onze organisatie als zeer schadelijk beschouwt. Wij distantiëren ons van het geloof en de bevordering van genetische verbetering en ideeën over raciale superioriteit door Johannes Rutgers.

Onze positie vandaag

Onze organisatie gelooft dat de vrijheid om te genieten van seksualiteit en relaties met wederzijds respect essentieel is voor het welzijn van mensen. Deze vrijheid staat centraal in ons werk. Rutgers zet zich in voor de verbetering van de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) van jongeren door middel van voorlichting en informatie over seksualiteit, toegang tot anticonceptie en veilige abortus, en de preventie van seksueel en gendergerelateerd geweld. Inclusiviteit en non-discriminatie zijn belangrijke waarden voor onze organisatie. De huidige aanpak van Rutgers is gebaseerd op rechten, waarbij de nadruk ligt op de bescherming van mensenrechten, het bevorderen van individueel welzijn en inclusieve samenlevingen. De motivatie van onze organisatie om aan SRGR te werken verschilt duidelijk van de motivatie van Johannes Rutgers in zijn tijd. We blijven reflecteren op hoe de organisatie bewust en onbewust is gevormd door haar naamgever, haar oorsprong en belangrijke beïnvloeders.