Kennisdossier Anticonceptie

Anticonceptie

Anticonceptiemethoden voorkomen een zwangerschap bij penis-in-vagina seks. Ze worden ook wel voorbehoedsmiddelen genoemd. Er zijn verschillende anticonceptiemethoden, met verschillende eigenschappen: de pil, de vaginale ring, de pleister, de prikpil, het hormoonstaafje, het hormoonspiraaltje, het koperspiraaltje, het mannencondoom, het vrouwencondoom en het pessarium. Bijna alle middelen zijn bedoeld voor de persoon met een baarmoeder. Mensen met een penis hebben slechts twee opties: een mannencondoom en sterilisatie.

De meeste anticonceptiemiddelen geven hormonen af. Die hormonen zorgen ervoor dat er geen eitje vrij komt, een eitje niet bevrucht kan worden en de baarmoeder ongeschikt is voor een zwangerschap. Hormonale anticonceptiemiddelen kunnen ook nog andere positieve effecten hebben. Zo worden ze ook gebruikt om de menstruatie te regelen en om menstruatieklachten of puistjes te verminderen. Het koperspiraaltje, mannencondoom, vrouwencondoom en pessarium bevatten geen hormonen. Alleen een mannen- of vrouwencondoom biedt naast bescherming tegen zwangerschap ook bescherming tegen soa’s.  

Welke methoden worden het meest gebruikt?

De anticonceptiepil is de meest gebruikte methode, deze wordt gebruikt door 22% van de vrouwen* van 18 tot 49 jaar die ooit vaginale seks hadden. De populariteit van de pil neemt de afgelopen jaren wel af. Bijna net zoveel vrouwen (21%) gebruiken een hormoon- of koperspiraaltje. Vrouwen stappen vaak over van de pil naar een spiraaltje als ze ouder worden. Het gebruik van het condoom als anticonceptiemiddel staat met 11% op de derde plaats. De andere anticonceptiemethoden worden nog weinig gebruikt, ze zijn ook lang niet altijd bekend.

Hoe goed beschermen jongeren en volwassenen zich tegen onbedoelde zwangerschap?

• Bij de eerste keer penis-in-vagina seks gebruikt 91% van de jongeren onder de 25 jaar anticonceptie. Bij de seks met de laatste partner gebruikten nog 4 op de 5 jongeren altijd anticonceptie. Meestal is dat de pil, al dan niet in combinatie met condooms. 
• Op dit moment gebruikt 20% van de jonge vrouwen tot 25 jaar die ooit vaginale seks hadden, geen anticonceptie. Dat kan zijn omdat ze de laatste tijd geen penis-in-vagina seks hebben, omdat ze zwanger zijn of zwanger willen worden. Maar de meest gegeven reden is dat ze geen hormonen willen gebruiken. Ook in de leeftijd 18 tot 49 jaar gebruikt een grote groep (41%) geen anticonceptie. Dat kan zijn omdat ze zwanger zijn, willen worden, niet kunnen worden of gesteriliseerd zijn, maar ook onder volwassenen is ‘geen hormonen willen gebruiken’ een veel genoemde reden. 
• Vrouwen die geen anticonceptie gebruiken, kunnen ook een zogenoemde natuurlijke methode toepassen om een zwangerschap te voorkomen. In de leeftijdsgroep 18 tot 30 jaar doet 4% aan terugtrekken voor het klaarkomen en 10% heeft geen onbeschermde seks op de vruchtbare dagen. Deze methoden zijn minder betrouwbaar en sterk afhankelijk van de gehanteerde methode of methoden en een goede toepassing daarvan.  
• Ook sommige anticonceptiemiddelen zijn echter afhankelijk van een goed gebruik. De pil werkt niet goed als deze niet dagelijks wordt geslikt en bij overgeven of diarree. Een condoom kan bijvoorbeeld afglijden, knappen of scheuren.

Is het zorgelijk dat vrouwen geen anticonceptie met hormonen willen gebruiken?

Het gebruik van de pil daalt, maar is onder jonge vrouwen in absolute aantallen nog steeds hoog. Ook stappen vrouwen soms over van de pil naar een spiraaltje, vooral naar een hormoonspiraaltje. Het is dus niet zo dat vrouwen massaal van de pil afstappen of geen hormonale anticonceptie meer kiezen.  

Wel zien we dat vrouwen tegenwoordig kritischer zijn op wat ze in hun lijf stoppen. Er leven ook zorgen en misvattingen over hormonale anticonceptie. Op sociale media gaan veel verhalen rond over de pil en andere hormonale middelen. Vaak zijn die verhalen eenzijdig negatief en worden er beweringen gedaan die niet kloppen. Ook wordt online soms opgeroepen om te stoppen met de pil en andere hormonale anticonceptie. Als mensen een keuze maken op basis van eenzijdige, beperkte of onjuiste informatie, is dat zorgelijk. Dan maken ze wellicht niet de keuze die het beste bij hen past. Rutgers probeert mensen zo goed mogelijk te ondersteunen in het maken van een geïnformeerde en passende keuze.  

Zijn natuurlijke methoden om zwangerschap te voorkomen, af te raden?

Terugtrekken voor het klaarkomen en vruchtbaredagen-methodes zijn geen betrouwbare methoden als je beslist niet zwanger wilt raken. Bij tijdig terugtrekken kunnen er altijd spermacellen achterblijven. Goed gebruik van vruchtbaredagen-methodes vraagt veel discipline, vaardigheden en een regelmatige cyclus. Ook is het belangrijk dat de partner eraan mee wil werken door af te zien van penis-in-vaginaseks of een condoom te gebruiken op de vruchtbare dagen. Het is belangrijk om goed geïnformeerd te zijn over de toepassing en de lagere betrouwbaarheid van natuurlijke methodes. Alleen dan kunnen vrouwen (met hun partner) afwegen of dit voor hen de beste optie is.  

Is er op korte termijn anticonceptie voor mannen te verwachten?

Er wordt al jaren onderzoek gedaan naar anticonceptie voor mannen. De onderzoeken stranden vaak vanwege ervaren bijwerkingen of onvoldoende veiligheid, maar ook vanwege strengere eisen en kosten. Er zijn wel een aantal veelbelovende ontwikkelingen, maar het onderzoek is complex, tijdrovend en kostbaar. Het is ook de vraag of hierin geïnvesteerd zal gaan worden, want de investering moet ook terugverdiend worden. De pil voor vrouwen is nog steeds een veel gebruikt anticonceptiemiddel en relatief goedkoop. Het draagvlak onder mannen lijkt wel toe te nemen. Vooral in stabiele relaties lijkt dit kansrijk en zullen vrouwen de regie meer uit handen durven geven. 

Tot nu toe legden mannen de regie vooral in handen van de vrouw. Terwijl: seks heb je met z’n tweeën. Het voorkomen van soa’s en onbedoelde zwangerschappen is dus ook iets waar je samen voor moet zorgen. Zeker nu vrouwen minder vanzelfsprekend anticonceptie gebruiken, vraagt dit nog meer betrokkenheid van mannen bij de te gebruiken anticonceptiemethode. Ook voor hen is van belang dat ze een goed geïnformeerde, passende keuze kunnen maken om zich te beschermen tegen onbedoelde zwangerschap. Vanuit Rutgers stimuleren we een gedeelde verantwoordelijkheid.  

Wat doet Rutgers?

We bieden betrouwbare informatie over alle anticonceptiemethoden, inclusief natuurlijke methoden via Sense.info (voor jongeren) en Seksualiteit.nl (voor volwassenen). Via deze websites kom je ook bij onze keuzehulp www.anticonceptievoorjou.nl. Voor niet-Nederlandstaligen is in 17 talen informatie over onder meer seksualiteit, anticonceptie en zwangerschap te lezen en te luisteren op Zanzu.nl.  

Ook professionals in de zorg, het onderwijs en het sociaal domein kunnen de kennis over anticonceptiemethoden vergroten en ondersteunen bij het maken van een passende keuze. Rutgers ondersteunt hen hierbij met scholing en tools, die we toegankelijk maken via www.seksindepraktijk.nl en www.seksuelevorming.nl.  

Wat moet er gebeuren?

• Niet iedereen denkt bewust na over de kinderwens en de kans op een zwangerschap. Door hierover als professional in gesprek te gaan met mensen, worden ze aan het denken gezet. Hebben ze nu geen kinderwens maar wel seks die kan leiden tot een zwangerschap, dan staan zij wellicht open voor anticonceptie om een onbedoelde zwangerschap te voorkomen. Het programma Nu Niet Zwanger is hierop gestoeld, en draait al in het groot deel van Nederland maar nog niet overal. 
• Er gaat veel desinformatie rond over anticonceptie. Het is van belang dat zorgprofessionals zorgen en vragen van patiënten serieus nemen, aansluiten bij hun wensen en voorkeuren en waar nodig ondersteunen in een goed gebruik van de gekozen methode. 
• Er moet meer onderzoek gedaan worden naar de invloed van hormonen in anticonceptie op het welbevinden van vrouwen. 
• Als mannen zich ook verantwoordelijk voelen voor het voorkomen van onbedoelde zwangerschappen is de kans op effectieve bescherming groter. Door kennis te hebben van anticonceptie en een goed gebruik ervan, door af te stemmen welke anticonceptiemethode gebruikt wordt, door zelf altijd een condoom te gebruiken en door kosten te delen kunnen mannen ook hun aandeel leveren.